Δουλεύοντας με κείμενο

Ας αρχίσουμε με την πιο απλή μορφή ψηφιακής πληροφορίας: το κείμενο. Δέσε τη ζώνη σου, το παιχνίδι αρχίζει.

Δουλεύοντας με κείμενο, έχουμε τις εξής δυνατότητες:
• Να διαβάσουμε κείμενο που κάποιος άλλος δημιούργησε.
• Να δημιουργήσουμε (γράψουμε) κείμενο.
• Να επεξεργαστούμε (τροποποιήσουμε) κείμενο.

Ένα κείμενο (όπως κάθε μορφή ηλεκτρονικής πληροφορίας) εμπεριέχεται σε κάποιο ψηφιακό αρχείο. Το αρχείο αυτό δημιουργήθηκε με κάποια εφαρμογή (πρόγραμμα), και εμείς (θέλοντας να διαβάσουμε το κείμενο) ανοίγουμε ("τρέχουμε") το αρχείο με μία εφαρμογή που μπορεί να ανοίξει το αρχείο. Η εφαρμογή που χρησιμοποιούμε για να ανοίξουμε το αρχείο μπορεί να είναι η ίδια εφαρμογή που το δημιούργησε (εννοείται ο κατασκευαστής και μια συγκεκριμένη τεχνολογία, π.χ. το γνωστό Word), μπορεί και όχι. Εάν έχουμε την ίδια εφαρμογή που χρησιμοποίησε αυτός που δημιούργησε το αρχείο, θα είμαστε βέβαιοι 100% ότι μπορούμε να ανοίξουμε το αρχείο. Εάν δεν έχουμε την ίδια εφαρμογή, θα πρέπει να έχουμε μία εφαρμογή που μπορεί να ανοίξει το συγκεκριμένο είδος αρχείου. Ο κάθε κατασκευαστής προγραμμάτων ΗΥ μπορεί να δημιουργήσει τις δικές του μορφές εφαρμογών και αρχείων, ωστόσο υπάρχουν γνωστές μορφές αρχείων (file formats) που κάνουν την επικοινωνία μας εύκολη.

Γενικά υπάρχουν δύο ειδών εφαρμογές κειμένου (και αντίστοιχα μορφές αρχείων κειμένου):
α. οι εφαρμογές απλού κειμένου, και
β. οι εφαρμογές μορφοποιημένου κειμένου.

Εφαρμογές απλού κειμένου

Στο αρχείο αποθηκεύεται μόνο η πληροφορία για κάθε χαρακτήρα (κάθε χαρακτήρας αποθηκεύεται σε 1 byte) δηλ. η πληροφορία που λέει "ποιος χαρακτήρας είναι αυτός" και που αντιστοιχεί σε συγκεκριμένη θέση μέσα στο τρέχον πρότυπο γραμματοσειράς (όχι γραμματοσειρά, διότι αυτή δεν αποθηκεύεται ως πληροφορία). Σημείωσε ότι στους χαρακτήρες των γραμματοσειρών δεν περιλαμβάνονται μόνο αλφαριθμητικοί χαρακτήρες (γράμματα αλφαβήτου και αριθμοί), αλλά περιλαμβάνονται και σημεία στίξης, σημεία αλλαγής γραμμής, διαστήματος κλπ.

Εάν βρίσκεσαι στα WindowsXP, κάνε τώρα το εξής για να δεις τους χαρακτήρες μιας γραμματοσειράς: πάτησε Μενού Έναρξη > Προγράμματα > Βοηθήματα > Εργαλεία συστήματος > Πίνακας χαρακτήρων (ή πάτησε Μενού Έναρξη > Εκτέλεση και πληκτρολόγησε την εντολή "charmap" και πάτησε ΟΚ - υπόδειξη: αν δεν τα καταφέρνεις καλά στην πληκτρολόγηση επέλεξε με το ποντίκι τη λέξη, με δεξί κλικ επέλεξε "Αντιγραφή", πήγαινε στο πεδίο της εντολής "Εκτέλεση" και με δεξί κλικ επέλεξε "Επικόλληση"). Στο άνω πλαίσιο επέλεξε τη γραμματοσειρά Arial (τυπική γραμματοσειρά του συστήματος) και θα μπορέσεις να δεις όλους τους χαρακτήρες που περιλαμβάνονται.

Στα windows υπάρχει μία προεπιλεγμένη εφαρμογή για τα αρχεία απλού κειμένου: το Σημειωματάριο των windows. Στα αρχεία απλού κειμένου (textfiles) περιλαμβάνονται αρχεία με κατάληξη "txt" (*.txt), αρχεία ρυθμίσεων *.ini κλπ. (Υπόδειξη: εάν στους καταλόγους φακέλων και αρχείων δεν βλέπεις τις καταλήξεις των αρχείων, πάτησε Μενού Έναρξη > Ρυθμίσεις > Πίνακας Ελέγχου > Επιλογές φακέλων (ή Μενού Έναρξη > Εκτέλεση και πληκτρολόγησε την εντολή "control folders"), επιλέγεις την κάρτα "Προβολή" και αποεπιλέγεις το πλαίσιο "Απόκρυψη επεκτάσεων για γνωστούς τύπους αρχείων". Ο όρος "γνωστούς" αφορά στην καταχώρηση της πληροφορίας στο μητρώο του συστήματος.) Πάτησε Μενού Έναρξη > Προγράμματα > Βοηθήματα > Σημειωματάριο (ή πάτησε Μενού Έναρξη > Εκτέλεση και πληκτρολόγησε "notepad"). Γράψε κάτι μέσα στο παράθυρο του Σημειωματαρίου. Μπορείς να γράψεις ελληνικά ή αγγλικά (ή άλλη γλώσσα που τρέχει στο σύστημά σου, αλλά ας μην τα μπλέκουμε τώρα...).
Πάτησε το πλήκτρο "Enter" για να αλλάξεις γραμμή. Κάθε πάτημα πλήκτρου αντιστοιχεί σε έναν χαρακτήρα. Αφού γράψεις 2-3 σειρές, τώρα επέλεξε από το μενού Αρχείο > Αποθήκευση ως... Θα προκύψει ένας διάλογος στον οποίο καλείσαι να επιλέξεις το όνομα αρχείου και την τοποθεσία αποθήκευσης. Στο πεδίο "Όνομα αρχείου" μην αλλάζεις την κατάληξη ".txt" μόνο αντικατέστησε το "*" με ότι θέλεις (π.χ. "Το πρώτο αρχείο μου") και στο πεδίο "Αποθήκευση σε" επέλεξε την τοποθεσία (φάκελο) στο σύστημά σου στον οποίο θέλεις να αποθηκευτεί το αρχείο (π.χ. την Επιφάνεια εργασίας). Πάτησε "Αποθήκευση". Μπορείς να συνεχίσεις να δουλεύεις το αρχείο, και να το αποθηκεύεις πατώντας Αρχείο > Αποθήκευση.
Τώρα κλείσε το παράθυρο του Σημειωματαρίου. Συγχαρητήρια, δημιούργησες ένα απλό αρχείο κειμένου που μπορείς να στείλεις στον οποιονδήποτε και μπορείς να είσαι απόλυτα σίγουρος ότι θα το διαβάσει.

Ωραία, έστω τώρα ότι θέλεις να ανοίξεις το αρχείο. Πήγαινε στην τοποθεσία όπου το αποθήκευσες. Βλέπεις εκεί ένα αρχείο με όνομα αρχείου "Το πρώτο αρχείο μου.txt". Αν το τρέξεις (διπλό κλικ, ή δεξί κλικ και επιλογή "Άνοιγμα"), τα windows ξέρουν ότι αυτή η μορφή αρχείου (κατάληξη .txt) αφορά σε αρχείο του Σημειωματάριου και αμέσως τα windows θα προσπαθήσουν να το ανοίξουν σε ένα νέο παράθυρο του "Σημειωματάριου των windows". Όμως εμείς για λόγους... μαθήματος θα ανοίξουμε το αρχείο και με άλλους δύο τρόπους επίσης:

Μέσα από την εφαρμογή: άνοιξε ένα Σημειωματάριο (βλ. παραπάνω). Πάτησε από το μενού Αρχείο > Άνοιγμα, θα προκύψει διάλογος επιλογής αρχείου, περιηγείσαι από το πεδίο στην κορυφή στον φάκελο όπου βρίσκεται το αρχείο, το επιλέγεις, και πατάς "Άνοιγμα" (ή το χτυπάς με διπλό κλικ).

Μέσα από την εξερεύνηση του συστήματος: άνοιξε ένα Σημειωματάριο (βλ. παραπάνω). Ελαχιστοποίησε το παράθυρό του στη Μπάρα Εργασιών (η εφαρμογή τρέχει αλλά δεν τη θέλουμε ακόμα μπροστά μας). Πήγαινε είτε από το "Ο Υπολογιστής μου" είτε από την "Εξερεύνηση των windows" και βρες το αρχείο (ή πάτησε Μενού Έναρξη > Εκτέλεση και πληκτρολόγησε "explorer"). Τώρα πιάσε με το αριστερό κουμπί του ποντικιού το αρχείο και σύρε το (με το κουμπί πατημένο) πάνω στο εικονίδιο του Σημειωματαρίου κάτω στη μπάρα εργασιών και περίμενε ελάχιστο χρόνο μέχρι να ενεργοποιηθεί το παράθυρο του Σημειωματαρίου (να έρθει μπροστά) και άφησε το αρχείο μέσα στο παράθυρο αυτό. (Αυτή η τυπική λειτουργία του συρσίματος λέγεται "drag-and-drop" και αποτελεί βασικό χαρακτηριστικό των windows.) Αν θέλεις επεξεργάσου το αρχείο και αποθήκευσέ το.

Το "Σημειωματάριο των windows" μπορείς να το χρησιμοποιήσεις ελεύθερα καθώς υπάρχει ήδη στο σύστημά σου, αλλά είναι μια εφαρμογή πολύ "πρωτόγονη" και απλοϊκή. Εάν θέλεις κάτι περισσότερο, υπάρχει μία εξαιρετική ελεύθερη εφαρμογή, το Notepad++, με πολλές δυνατότητες και ελληνικό περιβάλλον (δηλ. στην ελληνική γλώσσα), που μπορείς να κατεβάσεις από τη σελίδα αυτή. Πειραματίσου ελεύθερα.

Η εφαρμογή υπάρχει και φορητή.

Άσκηση: δημιούργησε ένα αρχείο απλού κειμένου και άνοιξέ το με drag-and-drop α) με το Σημειωματάριο των windows, και β) με το Notepad++.

Εφαρμογές μορφοποιημένου κειμένου

Σε αντίθεση με τις εφαρμογές απλού κειμένου, οι εφαρμογές μορφοποιημένου κειμένου μπορούν να χειρίζονται κείμενο με μορφοποίηση: το κάθε γράμμα δεν αποθηκεύεται ως πληροφορία "ποιο είναι" αλλά και "πώς είναι" δηλ. με επιλέον χαρακτηριστικά όπως μέγεθος, χρώμα, σε ποια γραμματοσειρά έχει οριστεί, αν είναι σε έντονη γραφή (bold), πλάγια γραφή (italic), υπογραμμισμένη γραφή κλπ. Ένα αρχείο μορφοποιημένου κειμένου περιλαμβάνει και πολλά άλλα στοιχεία μορφοποίησης - μορφοποίηση παραγράφων, εικόνες, πεδία, στοιχεία σελιδοποίησης (αριθμούς σελίδων, κεφαλίδες, υποσέλιδα), υποσημειώσεις, συνδέσμους κλπ.

Οι εφαρμογές αυτές δημιουργούν κείμενα που προσομοιάζουν με "βιβλίο", και διαφέρουν μεταξύ τους τόσο στις λειτουργίες τους όσο και στα αρχεία που δημιουργούν. Διαφέρουν όμως και ως προς τα δικαιώματα χρήσης: υπάρχουν εφαρμογές με δικαιώματα χρήσης (όπως το γνωστό Word της σουίτας γραφείου msOffice), υπάρχουν και ελεύθερες εφαρμογές. Μια αξιόλογη τέτοια ελεύθερη εφαρμογή είναι το OpenOffice, το οποίο υπάρχει και σε ελληνικό περιβάλλον. Μπορείς να το κατεβάσεις από τη σελίδα αυτή. Με αυτό μπορείς να δημιουργείς αρχεία σε διάφορες μορφές, ενώ ξεχωρίζουν αυτά του Word δηλ. της μορφής *.doc (καθώς η μορφή αυτή δεν πατενταρίστηκε όταν κατασκευάστηκε από τη Micro$oft το πρώτο Word) ή της μορφής *.rtf που είναι μια χρήσιμη μορφή αρχείου μορφοποιημένου κειμένου την οποία γενικά αναγνωρίζουν όλες οι γνωστές εφαρμογές μορφοποιημένου κειμένου.